Aleksitimi

Aleksitimi nedir? Tanımı

Aleksitimi ‘duyguları algılama, ayırt etme, tanımlama ve ifade etme yetersizliği’ni ifade etmek için kullanılan bir kavramdır.

Türkçe literatürde ‘duygu körlüğü’, ‘duygusal sağırlık’,  ‘duygusuzluk’, ‘duygular için söz yokluğu’ olarak da ifade edilmektedir.

Aleksitimi, anlaşılması ve kavranması zor bir kavramdır. Bunun bir nedeni de duygunun ve duygusal süreçlerin yeterince anlaşılmamış olmasıdır.

Aleksitimiyi daha iyi anlamak için duygulanma ya da duygu yaşama sürecini anlamaya çalışmak önem taşımaktadır.

Duygular nasıl oluşuyor? Duygu süreci

Bir duygunun oluşabilmesi için öncelikle bir iç ya da dış uyaran gereklidir. Algılanan bir uyaranın etkisiyle canlanan duygu öncelikle hissedilir. Bu hissin içinde duygunun anlamı, adı ve bedendeki etkileri bulunur. Fakat bu süreci tümüyle farkında olarak yaşamayız. Bazen yalnız bedendeki etkilerinin farkında oluruz. Örneğin bilinçdışında tutulan kaygının farkında olmayız ama onun etkisiyle oluşan çarpıntının farkında oluruz. Başka bir deyişle kişi çarpıntının farkındadır fakat çarpıntıyı oluşturan kaygının ve kaygıyı oluşturan nedenlerin farkında değildir.

Diğer yandan bazen de kullanılan savunma düzenekleri nedeniyle duygu tümüyle bilinçdışı kalır. Bu durumda bireyin duyguyla ilgili farkında olduğu hiçbir şey yoktur. Duyguyu oluşturan iç ya da dış uyaran ile onun etkinleştirdiği duygu başarılı biçimde bilnçdışında tutulduğunda duygunun bedensel bir etkisi de olmaz.

Aleksitimik bireylerde gözlenen özellikler

• Duyguları algılayamazlar.
• Duyguları tanımlama ve ayırt etme güçlüğü yaşarlar.
• Duyguları ifade edebilme ve ifade etme yetileri yeterince gelişmemiştir. 
• Duygularını duygunun duygusal bileşenlerini söze dökerek değil de fiziksel bileşenlerini (belirtilerini) kullanarak anlatırlar.
• Hayal dünyalarında kısırlık vardır. İmgelem ve düşlemleri yaratıcılıktan ve canlılıktan yoksundur.
• Dışsal denetim odaklıdırlar. Yaşadıklarının ortaya çıkış nedenleri konusunda sorumluluğu dış emenlere atarlar.

Bir kişilik özelliği ve ruhsal hastalıklara yatkınlık yaratan bir etmen olarak aleksitimi

Aleksitimi genellikle gelip geçici ruhsal bir belirti olarak değil bir kişilik özelliği olarak ele alınmaktadır. Aleksitimi bireyin diğer insanlarla nasıl bir ilişki kuracağını, başka bir deyişle ilişkilerinin niteliğini belirleyen önemli bir etmendir. Aleksitiminin özellikle somatizasyon (bedenselleştirme) olarak adlandırılan ve psikolojik nedenlerle ortaya çıkan bedensel yakınmaların oluşumunda rolü olduğu düşünülmektedir. Yine aleksitiminin alkol ve diğer madde kullanım bozukluğu, depresif bozukluklar, anksiyete bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu, somatoform bozukluk (bedensel belirti bozukluğu) ve antisosyal kişilik bozukluğu tanıları ile ilişkili olabileceğini düşündüren bulgular bulunmaktadır. Ayrıca ruhsal durumların etkisi ile gelişen bedensel hastalıkların (psikosomatik hastalıkların) gelişiminde aleksitiminin rolü olduğu yaygın bir görüştür.

Aleksitimiyi değerlendirmek için Türkçe’ye uyarlanarak geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılan ölçekler arasında ‘A Aleksitimi Ölçeği’, ‘Toronto Aleksitimi Ölçeği’ ve ‘Çocuklar İçin Aleksitimi Ölçeği’ bulunmaktadır. 

Düzenleyen:

Prof. Dr. Erol Özmen
Manisa Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi
Psikiyatri Anabilim Dalı

Muayenehane:
Talatpaşa Bulvarı, No: 50, Dora Apt, Kat: 3, Daire: 3, Alsancak, İzmir
Yüz yüze ya da  online görüşme randevusu için telefon : 0 542 236 13 54