Başa Çıkma / Baş Etme

Başa çıkma nedir? Baş etme nedir?

Karşı karşıya kalınan biyolojik, psikolojik ve sosyal zorlukları üstesinden gelmek ve aşmak, zorlukların etkilerini azaltmak ve zorlukların oluşturduğu psikolojik etkilere katlanmak için gösterilen çaba günlük dilde ve akademik kaynaklarda‘baş etme’ ya da ‘başa çıkma’ olarak ifade edilir.

İç dünyadaki psikolojik çatışmaları aşmak için ego tarafından bilinçdışı olarak kullanılan savunma düzeneklerinden farklı olarak ‘başa çıkma’bilinçli, bilerek, amaçlı ve istemli bir şekilde yürütülen işlemlerdir.

Her ne kadar tanım gereği baş etme düzeneklerinin bilinçli, savunma düzeneklerinin bilinçdışı yürütülen işlemler olduğu belirtiliyor olsa da araya net bir sınır çizilmesi mümkün değildir. Savunma düzeneklerinin bilince yansıyan izleri olduğu gibi başaçıkmanın da bilinçdışı yönlendiricileri mutlaka bulunmaktadır. Bir ayrım yapmaya çalışmaktansa asıl önemli olanhem bilince yansıyanları hem de yansımaları oluşturan ve etkileyen bilinçöncesi ve bilinçdışı etmenleri sezebilmek ve görebilmektir.

Medyada ve bilimsel kaynaklarda bireylerin başa çıkma (baş etme) yetilerinin ele alınması söz konusu olduğunda ‘başa çıkma mekanizmaları’, ‘başa çıkma düzenekleri’, ‘başa çıkma becerileri’, ‘başa çıkma stratejileri’ ‘başa çıkma tarzları’ ve ‘başa çıkma stilleri’ gibi çok farklı ifadelerin kullanıldığı göze çarpmaktadır. Bunların herbiri başa çıkmanın farklı yönlerine vurgu yapmaktadır.

Psikolojik başa çıkma yöntemleri

Bireylerin başa çıkma yöntemlerini standart biçimde sınıflamak mümkün olmasa da işlem, süreç ve sonuç dikkate alındığında başa çıkma yöntemleri çeşitli başlıklar altında incelenebilir.

• Başarılı, işlevsel ya da uyum sağlayıcı başa çıkma: Yaşanan zorluk sonrasında kişide olumlu sonuçları olan yeni bir denge oluşmuştur. Zorluğun üstesinden gelinmiş, bir dönem psikolojik zorlanma yaşanmış olsa bile psikolojik olarak daha olgun bir düzeye erişilmiştir.
• Başarısız, işlevsel olmayan ve uyum bozucu başa çıkma: Aslında bu başa çıkamama halidir. Yaşanan zorluk sonrasında kişide olumsuz sonuçları olan yeni bir denge oluşmuştur. Yaşanan zorluk kişide izler bırakmıştır. Başka bir deyişle kişi ruhsal olarak yaralanmıştır. Bu yara bazen iyileşebilen, bazen de kalıcı nitelikler taşır.
• Sorun ve çözüm odaklı başa çıkma: Kişi yaşadığı duygular ne olursa olsun onlara katlanaraksorunu çözmek için girişimlerde bulunur.
• Duygu odaklı başa çıkma: Sorunu çözmeye uğraşmaktansa canlanan duyguları yatıştırma çabası söz konusudur. Kişide sorunu çözemeyeceğini ya da sorunun çözülmesinin mümkün olmadığı düşüncesi hakimdir.
• Yok sayıcı ve erteleyici başa çıkma: Açık bir sorun olmasına karşın kişinin bunu görmemezlikten gelmesi, yok sayması söz konusudur. Kendiliğinden çözülebilecek bir sorun değilse sorun giderek büyür. Sorunun çözülmemesi aynı zamanda diğer insanlarla ilişkileri de olumsuz etkiler. Kişinin bu edilgin tavrı psikososyal açıdan önemli yitimlere neden olabilir.
• Sosyal desteğin katkısıyla başa çıkma: Her türlü hastalığın, psikososyal sorunların aşılmasında bireye destek olacak bir çevrenin varlığı ve bireyin bunlardan gereksindiği desteği alabilmesi çok önemli bir yer tutar.

En sağlıklı başa çıkma çabası, sosyal destek sisteminden gerekli yardımı alarak duygu odaklı ve çözüm odaklı girişimlerin bir arada uygulanmasıdır.

Güncelleme: 22.06.2020

Prof. Dr. Erol Özmen
Manisa Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi
Psikiyatri Anabilim Dalı

Muayenehane:
Talatpaşa Bulvarı, No: 50, Dora Apt, Kat: 3, Daire: 3, Alsancak, İzmir
Yüz yüze ya da  online görüşme randevusu için telefon : 0 542 236 13 54

Yazılı olarak izin alınmadan alıntı yapılamaz.

Prof. Dr. Erol Özmen’in diğer makaleleri için lütfen tıklayınız

İlginizi çekebilecek yazılar

Stres – Psikoloji & Psikiyatri Sözlüğü

Tükenmişlik sendromu – Psikoloji & Psikiyatri Sözlüğü

Stres testleri