Ruh Sağlığı Alanında Çalışan Mesleklerin Sınırları

Ruh sağlığı alanında çalışan mesleklerin sınırlarını net olarak çizmek pek kolay olmasa da günlük uygulamalarda daha az çatışma yaşanması için bazı ölçütlerin belirlenmesine gereksinim bulunmaktadır.

Ülkemizde de genel kabul görecek tarzda ruh sağlığı alanında çalışan mesleklerin görev tanımları yapılmamış ve sınırları yeterince net çizilmemiştir. Bu nedenle günlük uygulamalarda sık sık görev alanları ve sınırları ile ilgili tartışmalar ortaya çıkmakta, çeşitli karmaşalar ve çatışmalar yaşanmaktadır.

Ruh sağlığı alanında çalışan mesleklerin sınırlarının çizilmesinde konuya çok boyutlu yaklaşmakta yarar bulunmaktadır.

Ruhsal sorunları olanlara verilecek hizmete göre

Ruh sağlığı alanındaki mesleklerin görev alanlarını daha iyi anlayabilmek için ruh sağlığı hizmetlerini temel olarak üç gruba ayırarak incelemek uygun olacak gibi görünmektedir.

• Birincisi bir ruhsal hastalığı olanlara yönelik verilecek ruh sağlığı hizmetidir. Bu hizmetin ya psikiyatri hekimi tarafından ya da psikiyatri hekiminin denetiminde ve sorumluluğunda diğer ruh sağlığı çalışanları ile birlikte bir ekip tarafından verilmesi gerekmektedir.
• İkincisi kişinin bireysel ve sosyal işlevselliğini olumsuz etkileyen, kişilerarası ilişkilerde sürekli sorunlar yaşanmasına yol açan bir kişilik yapısı olanlara verilecek ruh sağlığı hizmetidir. Bu hizmetin uzun süreli, yapılandırılmış ve alanında uzman bir eğiticiden alınmış bir eğitim programını tamamlayan ruh sağlığı çalışanları tarafından yürütülmesi gerekmektedir. Ancak bu kişilerde çeşitli ruhsal belirtilerin ve rahatsızlıkların sık biçimde ortaya çıkması bu hizmetin bir psikiyatri hekiminin denetiminde verilmesini gerektirmektedir.
• Üçüncüsü ise (en büyük grup) yukarıdaki iki gruba girmeyen fakat psikolojik olarak danışmaya, yol göstericiliğe, rehberliğe, kendini ve diğer insanları tanımaya, kişilerarası ilişkileri geliştirmeye gereksinim duyanlara verilecek ruh sağlığı hizmetidir. Bu hizmet ilgili alanda eğitim almış tüm ruh sağlığı çalışanları tarafından verilebilmektedir. Ancak kimin, hangi danışanın bu gruba gireceğini ayırt etmek her zaman kolay olmamaktadır. Bu nedenle bu tür ruh sağlığı hizmeti verenlerin kendisinden hizmet alanlarda bir ruhsal hastalık olabileceğini ya da bir ruhsal hastalığa yakalanma potansiyeli olabileceğini sürekli akıllarında tutmaları ve gerektiğinde bu kişileri psikiyatri hekimine yönlendirmeleri gerekmektedir.

Ruhsal sorunların ağırlığı ve ruhsal bir bozukluk olup olmamasına göre

• Bir kişide bir ruhsal hastalık bulunup bulunmadığına karar verme ve bir ruhsal hastalık varsa tedavisini düzenleme yetkisi yalnız hekimlerde bulunmaktadır.
• Ruhsal hastalığı olanlara psikiyatri hekiminin denetimi olmaksızın psikologların, psikiyatri hemşirelerinin ve rehber öğretmenlerin/psikolojik danışmanların kendi başlarına her hangi bir müdahalede (psikoterapötik girişimler dahil) bulunma yetkileri bulunmamaktadır.

Müdahalenin özelliğine göre

Günlük yaşamda karşılaşılan ruhsal sorunların çözümünde her zaman bir ruh sağlığı profesyonelinden yardım alınmamakta çoğu zaman eş, dost ve arkadaş çevresinde yapılan paylaşımlar, alınan tavsiyeler ile sorunlar ile baş edilmeye çalışıldığı gözlenmektedir. Ruh sağlığı profesyonellerinin danışanlara müdahaleleri çeşitli başlıklar altında incelenebilir.

Kişi ne kadar iyi tanınıyorsa, ruh sağlığı profesyoneli ruhsal dinamikleri ne kadar görebiliyorsa, kendi iç dünyasının görüşmeye etkilerini ne kadar çok görebiliyorsa her müdahalede başarılı olma şansı o kadar artmaktadır.

Akıl verme dışında kalan tüm müdahaleleri yürütebilmek için özel eğitim almak gerekmektedir. Psikolojik danışmanlık, terapötik görüşme, bilişsel davranışçı terapi ve dinamik yönelimli terapi yalnız bilgi sahibi olarak yürütülebilecek müdahaleler değildir. Süpervizyon içeren, sistemli ve ilgili alanda eğitim vermeye yetkili bir eğiticiden eğitim almayanların psikolojik danışma, terapötik görüşme, bilişsel davranışçı terapi ve dinamik yönelimli terapi gibi müdahaleler yürütme yetkisi bulunmamaktadır.

• Akıl verme, tavsiyede bulunma, öneride bulunma
• Rehberlik yapma
• Psikolojik danışmanlık yapma
• Terapötik görüşme
• Bilişsel davranışçı terapi
• Dinamik yönelimli terapi

Değişim potansiyeline göre

• Değişime dirençli kişiler: Değişime dirençli kişilere özel terapiler dışında kalan müdahalelerin yararlı olma olasılığı yoktur.
• Değişim potansiyeli olan kişiler: Değişim potansiyeli olan kişileri kolayca açığa çıkarılan potansiyelden kolay kolay açığa çıkarılamayan potansiyele kadar geniş bir yelpazede düşünmek gerekmektedir. Yelpaze potansiyelin kolay açığa çıkarılamayacağı yöne kaydıkça bu kişilerin özel terapiler dışında kalan müdahalelerden yarar görme olasılığı yoktur.
• Değişime hazır kişiler: Değişime hazır kişileri basit bir akıl verme ile değişenden ancak profesyonel bir yaklaşım ile değişenlere geniş bir yelpazede düşünmek gerekmektedir. Yelpaze profesyonel bir yaklaşım ile değişenlere kaydıkça kişinin bir ruh sağlığı profesyonelinden yardım almasında yarar bulunmaktadır.

Danışılan alanın özelliğine göre

Belli alanlarda danışmanlık alma gereksinimi olanlara yalnız danışılan alanla ilgili rehberlik ve danışmanlık yapılması mümkündür. Ancak bu girişimlerin süpervizyon içeren, sistemli ve ilgili alanda eğitim vermeye yetkili bir eğiticiden eğitim alan ruh sağlığı profesyonelleri tarafından yürütülmesi gerekmektedir. Ancak bu danışmanlığın yürütülebilmesi için danışanlarda bir ruhsal hastalık, kişilik bozukluğu ya da kişilerarası ilişkileri bozan ruhsal bir sorun olmamalıdır.

• Aile danışmanlığı
• Okul ve sınav danışmanlığı
• İşyeri danışmanlığı
• Çocuk yetiştirme danışmanlığı
• Meslek seçimi danışmanlığı

Prof. Dr. Erol Özmen
Manisa Celal Bayar Üniversitesi
Tıp Fakültesi
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı

Muayenehane:
Talatpaşa Bulvarı, No: 50, Dora Apt, Kat: 3, Daire: 3, Alsancak, İzmir
Yüz yüze ya da  online görüşme randevusu için telefon : 0 542 236 13 54

Yazılı olarak izin alınmadan alıntı yapılamaz.

Prof. Dr. Erol Özmen’in diğer makaleleri için lütfen tıklayınız