Savunma Mekanizmaları – Savunma Düzenekleri

İnsanoğlu her türlü iç ve dış uyaranı anlamlandırarak algılar. Anlamlandırırken kendi belleğine başvurur. Algıladığı uyaranın her türlü nicel ve nitel özelliklerini belleğindeki bilgilere (önemli bir kısmı bilinçdışı) göre değerlendirir. Bu değerlendirmeye uyaranın bellekte canlandırdıklarına göre değişen şiddette olmak üzere duygular eşlik eder. Uyaran-algı-anlam sürecinde insan doğal olarak birçok ruhsal düzenekler kullanır, işlemler yapar. Sonuçta bilişsel-duygusal-davranışsal boyutları olan bir yaşantı ortaya çıkar. Fakat insanoğlu için bu tümüyle farkında olduğu bir yaşantı değildir. Yaşantının farkında olunduğu kadar (belki daha fazla) bilinçöncesi ve bilinçdışı nitelikler taşıyan yönleri de bulunmaktadır.

İç ya da dış uyaranı anlamlandırma sürecinde benlik (ego) ve üstbenlik (süperego) tarafından yapılan değerlendirme sonucunda kişi için kabul edilemez nitelikler taşıyan bir dürtü, istek ya da bir ruhsal içerik ve onun oluşturduğu duygulardan kurtulmak/korunmak için kullanılan ruhsal düzeneklere savunma düzeneği denir. Başka bir deyişle savunma düzeneklerini kullanarak benlik bir şekilde etkinleşen kabul edilemez nitelikler taşıyan bir dürtünün, isteğin ya da bir ruhsal içeriğin etkisinden kurtulma/korunma çabası içine girmektedir.

Başka bir deyişle egonun savunma düzenekleri, içsel çatışmaların yarattığı anksiyeteden kurtulabilmek amacıyla egonun kullandığı bilinçdışı düzeneklerdir. Bunların görevi hem bir dürtünün doyum bulmasını önlemek ya da nesnesini değiştirmek, hem de bundan dolayı ortaya çıkan anksiyeteden kurtulunmasını sağlamaktır. Savunma başarılıysa sonuçta bir denge kurulur fakat başarısız ise kullanılan düzenekler psikiyatrik belirtilerin (fobi, depresyon gibi) ortaya çıkmasına neden olur.

Ortaya çıkan belirtiler, bilince çıkmaya çalışan dürtüyle savunma düzenekleri arasında bir uzlaşmadır. Diğer bir deyişle belirti dürtünün hem kılık değiştirmiş doyumu hem de ona karşı kullanılan bir savunmadır.

Egonun kullandığı savunma düzeneklerinin başlıcaları arasında bastırma, yadsıma, yansıtma, yer değiştirme, akla yatkınlaştırma, karşıt tepki kurma, yalıtma, döndürme, yapıp bozma vardır:

Bastırma (represyon), dürtü, anı ve deneyimlerin bilinçdışına itilmesi ve orada tutulmasıdır.

Yadsıma (inkar), ego için tehlikeli olarak algılanan ve anksiyete doğurabilecek bir gerçeği yoksaymak, görmemektir.

Yansıtma (projeksiyon), kişinin kendisinde bulunan dürtü ve duyguları, dışarıya aktararak/yansıtarak, dışarda imiş ya da dışardan kendisine yöneltiliyormuş gibi algılamasıdır.

Yer değiştirme, bir dürtünün ya da duygunun asıl nesnesinden başka nesneye yöneltilmesidir.

Akla yatkınlaştırma (rasyonalizasyon), acı ve bunaltı verici durumlarda, akla yatkın görünen fakat sıkıntı vermeyecek bir neden, bir açıklama bulmadır.

Karşıt tepki kurma (reaksiyon formasyon), bilinçdışı yasak dürtü ve eğilimlerin tam karşıtı tepkiler göstermedir.

Yalıtma (izolasyon), bir yaşantının bilme, tanıma ve anlama ile ilgili yanı tümüyle anımsanabilirken, duygusal yanının ayrılarak bastırılmasıdır.

Döndürme (konversiyon), içrel çatışmanın yarattığı anksiyetenin bedensel bir işlev yitimine döndürülmesidir.

Yapıp bozma (undoing), kişinin gerçekte ya da düşüncesinde yaptığı ya da yaptığını düşündüğü olumsuz eylemleri yansızlaştırmak, etkisini kaldırmak ve yapılmamış saymak amacı ile yürütülen bir takım işlemlerdir.

Gerileme (regresyon), anksiyeteden kurtulmak amacıyla kişinin ulaşmış olduğu gelişim evresinden daha alt gelişim evresinin davranış özelliklerini göstermesidir.

Yüceleştirme (sublimasyon), dürtünün özgün amacını ve nesnesini bırakarak, toplum içinde kabul gören yaratıcı ve yapıcı eylemlere yönelmesidir (yüceleştirmenin diğer savunma düzeneklerinden en önemli farkı, diğerlerinin ruhsal enerji kullanımını gerektirmelerine karşın, bunun gerektirmemesidir ve bu nedenle anormal yönü olmayan bir savunma düzeneğidir).*

* Genel Tıpta Psikiyatri Sendromlar” kitabından alıntıdır. Kitabın yazarlarından (Prof. Dr. Erol Özmen, Prof. Dr. Ömer Aydemir, Prof. Dr. Erhan Bayraktar)

Prof. Dr. Erol Özmen

Muayenehane:
Talatpaşa Bulvarı, No: 50, Dora Apt, Kat: 3, Daire: 3, Alsancak, İzmir
Yüz yüze ya da  online görüşme randevusu için telefon : 0 542 236 13 54

Yazılı olarak izin alınmadan alıntı yapılamaz.

Prof. Dr. Erol Özmen’in diğer makaleleri için lütfen tıklayınız