Çocuklar ve Tablet Kullanımı

Klinik Psikolog İpek Gökozan

Çocuklar niçin tablete bu kadar düşkün?

Ekranı olan elektronik bütün aletler çocuklara ve hatta yetişkinlere son yıllarda çok cazip gelmektedir. Özellikle bir çocuğa tablet, bilgisayar ve cep telefonu gibi renkli, devamlı görüntüsü değişen, fazlasıyla hareketli oyunlara sahip olan teknoloji araçları çok çekici gelmekte; bu aletler diğer oyuncakları bir kenara bırakıp zamanı sadece onlarla geçirme isteği doğurmaktadır.

Özellikle tabletlerdeki oyunlar, ekrandaki renkler, uygulama marketlerinde heyecan yaratan ve sürekli güncellenen oyunlar çocuklarda tableti neredeyse vazgeçilmez kılıyor. Oyuncakçılarda satılan oyuncakların büyük kısmı tablet kadar rağbet görmüyor, çünkü oyuncaklar artık çocuklara sıkıcı geliyor. Beyin çalışma prensibi olarak uyaranı daha fazla olan hareketli ve renkli şeylerle meşgul olurken dopamin denen hazzı ve tatmin olmayı sağlayan hormonu daha fazla salgılar. Tabletle çok fazla zaman geçiren çocuk bu hormon salgılandığı sürece çok mutlu olur ve tablet kullanımı bir bağımlılığa dönüşebilir. Ayrıca bildiğimiz üzere çoğu kez tablet oyunları arkadaş gerektirmez. Sosyalleşme kaygısı yaşayan bir çocuk için arkadaş edinmek zorunda olmadan eğlenmek elbette daha kolay ve cazip oluyor. Çocuk gerçek hayattan sıyrılıp kendine tablet üzerinden yeni bir dünya kuruyor ve kendini o dünyaya ait hissetmeye başladıkça daha mutlu oluyor. Bunlara ek olarak çocuklar merak ettiği bütün soruların cevaplarını resimli ve videolu bir şekilde tabletten alabiliyor. Bütün bu nedenlerden ötürü tablet artık çocukların vazgeçilmez arkadaşı oluyor.

Tablet kullanımı zararlı mı? Yararı var mı?

Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, çocuklarda tabletin fazla kullanımı beyin gelişimini olumsuz etkiliyor. Örneğin 2 yaş civarı bir çocuğun dil gelişiminin en hızlı olduğu dönemdir ve bu dönemde anne/baba çocukla konuşmak ve oyun oynamak yerine çocuğun eline tablet verirse dil gelişimi sekteye uğruyor. Tablet başında kalan çocuk sessizleşiyor ve fiziksel aktivitelerinde belirgin bir azalma oluyor. Uzun süreli tablet kullanımları çocukların dikkat ve odaklanma becerilerini de olumsuz etkiliyor. Çok renkli ve hareketli şeylerle zaman geçirmeye alışan bir çocuk, ileride kitap okuma veya ders dinleme gibi daha süreğen ve az uyarıcıya sahip olan işlerle meşgul olduğunda kolayca sıkılıyor. Çünkü alıştığı şey devamlı değişen ve aksiyonlu ekran görüntüleri oluyor. Bunlara ek olarak bazı aileler çocuklara yemek yedirmek, ödev yaptırmak veya ev işlerinde sorumluluk vermek için tableti bir ödül mekanizması olarak kullanıyor. Bir süre sonra çocuk da tablet olmadan hiçbir işe yapmamaya başlıyor.

Bunların yanı sıra, tablet kullanımının elbette faydalı yanları da var. Örneğin 3-6 yaş arasındaki çocuklar hayatı tanımak ve anlamak isterler. Hayal güçleri gelişmeye başlamıştır ve bu dönemde merak ettikleri pek çok şey olur. Bir yetişkin eşliğinde çocuk tablet kullanarak merak ettiği hayvanların, farklı ülkelerin, bilimsel deneylerin resimlerini ve videolarını görerek öğrenirse; çocuğun araştırmacı yanı gelişir ve tatmin olur. Ek olarak, “her tablet oyunu çocuklar için kötüdür” diyemeyiz. Bazı oyunlar elbette faydalı olabilir; örneğin eksiklikleri veya farklılıkları bulma oyunları gibi. Ancak yine de zaman limiti koymayı ihmal etmemek gerekir.

Çocuklarda doğru tablet kullanımına başlama yaşı nedir? Ne sıklıkta ve ne amaçla kullanılmalıdır?

Bir bebeğin beyin gelişimi yaklaşık 30-31. aya kadar çok hızlı devam eder. Araştırmalar 30. aya kadar bebeğin eline kesinlikle tablet veya telefon verilmemesini gösteriyor. Aksi takdirde nörolojik gelişim sekteye uğrayabiliyor. 3 yaştan itibaren aileler kontrollü ve zaman kısıtlamalı şekilde çocuklarda tablet kullanımına izin verebilirler. Çocuklar için uygun eğitsel ve bilimsel içerikleri destekleyen programların kullanılması ile başlayabilirler. Ancak elbette çocuklar tabletle ne kadar az zaman geçirirlerse, o kadar iyi olacaktır. Biz uzmanlar, anne-babalara 6 yaşa kadar günde 30 dakikadan fazla tablet kullanımına izin verilmemelerini tavsiye ediyoruz.

Çocukta tablet bağımlılığı oluşup oluşmadığı nasıl anlaşılır?

Eğer bir çocuk tabletin başından kalkmakta zorlanıyorsa, tablette oyun oynarken sorumluluklarını ve görevlerini ihmal ediyorsa, gününün büyük kısmını (örneğin uyanık olduğu sürenin en az 1/3’nü) tablet başında geçirmekte ısrarcı oluyorsa, tabletle ilişiğini kesmek istediğinizde size çok büyük tepkiler gösteriyor veya öfke krizlerine kapılıyorsa, tablet olmadan kendini çok mutsuz ve huzursuz hissediyorsa o çocuk için tablet vazgeçilmez bir araç haline gelmiş demektir. Burada anne ve babalara büyük görev düşüyor aslında. Tabletle tanışan bir çocuğa en başından itibaren zaman kısıtlaması konursa, tablet bağımlılığı gibi bir durum yaşanma riski çok daha aza iner.

Çocukların tablet kullanımına izin verirken nasıl sınırlar koymalıyız?

Bazen anne ve babalar çocuğa kural koyarken davranışları ön plana çıkarmaktansa fazlaca konuşmayı ve açıklama yapmayı tercih ediyorlar. Bu pek de iyi bir yöntem değildir. Çocukların birçoğu yapılan uzun açıklamaların bir kısmını dinlemezler, hatta dinleyemezler; çünkü dikkat süreleri kısıtlıdır. Tablette sınır koyarken de eğer anne baba her defasında kurala uymayan çocuğa uzun uzun tabletin zararlarını ve neden kullanmaması gerektiğini açıklıyorsa, bir süre sonra çocuk ebeveynleri konuşmaya başladığı andan itibaren onları dinlememeye başlayacaktır. Burada yapılması gereken şey en başından daha çocuk tablet kullanmaya başlamadan ona tabletin uzun süreli kullanımının ne gibi zararlara yol açabileceğini açıklamaktır. Ardından tabletle oynamak için ne kadar süresi olduğu, tableti kullanırken neler yapmaya izni olduğu gibi sınırlar çizilmeli ve uyulmadığı takdirde sonucunun ne olacağı söylenmeli (örneğin 20 dakikalık tablet süresini 10 dakika aşan bir çocuk ertesi günkü 20 dakikalık oyun hakkından 10 dakika kaybeder gibi). Kuralı aşan çocuğa bağırmak, kızmak, hakaret etmek iyi bir yöntem değildir. Çocuk zaten ertesi günkü hakkından feragat ederek kurallara uymamasının bedelini ödeyecektir.

Tablet kullanımı anne ve baba tarafından denetlenmeli mi?

Çocukların tablette zaman geçirirken ne ile ilgilendiklerinin denetimi kesinlikle anne ve babalarda olmalı. Artık pek çok uygulamada yaşa göre filtreleme veya sınır koyma seçenekleri var, buna mutlaka dikkat edilmeli. Eğer çocuk tablette zaman geçirirken internet kullanacaksa, arama motorunda gezinirken uygunsuz sitelere girmemesi için aile filtreleme paketleri tercih edilebilir. Zaman sınırlaması getirilmesinin daha iyi olacağından yukarıda bahsetmiştik. Tablette oynanacak oyun içeriklerinde ise şiddet, hırsızlık, ölüm, cinsellik gibi temaların olmadığı oyunların seçilmesi konusunda dikkatli olmalıyız.

Klinik Psikolog İpek Gökozan

www.ipekgokozan.com

Yazılı olarak izin alınmadan alıntı yapılamaz.

Klinik Psikolog İpek Gökozan’ın diğer makaleleri için lütfen tıklayınız