Çocuklarda Ödül Sistemi: Rüşvet mi Ödül mü?

Klinik Psikolog İpek Gökozan

“Aferin sana güzel kızım, bu kadar iyi davrandığın için bu çikolatayı hak ettin.” der Ayşe Hanım 5 yaşındaki kızına. Gayet makul ve masum bir cümle, değil mi?

Ailelerin çocuklarına evdeki kurallara uydukları, ödevlerini zamanında yaptıkları, yataklarını topladıkları ve dişlerini fırçaladıkları için ödüller vermeleri çok sık görülen davranışlardır. Çocukları uygun davranışlardan sonra ödüllendirmek o davranışın görülme sıklığını arttıran bir gerçek; ancak anne babalar çoğu kez ödül sistemini rüşvet ile karıştırıyor ne yazık ki… “Odanı toplarsan seni bu akşam sinemaya götürürüm.” “Eğer bu akşam babaannenlerde yaramazlık yapmazsan ve nazik davranırsan telefonuna yeni bir oyun indirmene izin veririm” gibi cümleler çocuğa iyi bir davranışı yapması için rüşvet teklif etmektir aslında.

Ve rüşvet tekniği, kısa vadede istenilen davranışın yapılmasını sağlarken, uzun vadede daha kötü sonuçlara yol açabilir. Çocuk, bir süre sonra o davranışı “doğru” olduğu için değil, sonucunda bir ödül olduğu için yapmaya başlar.

Bir keresinde bir danışanım bana 6 yaşındaki oğluna evdeki gündelik işlerine yardımcı olduğu için para ödülü vermeye başladığını, ilk zamanlarda her şeyin yolunda gittiğini; ancak artık işin ucunda para olmadan oğlunun evde hiçbir iş yapmadığını umutsuzca anlatmıştı.

Peki, o halde ödül ve rüşvet arasındaki fark nedir?

Eğer çocuğunuz evde koyduğunuz gündelik kurallara (zamanında ödevini bitirmek, yatak toplamak, diş fırçalamak gibi) uyuyorsa, sözel olarak onu takdir edebilir, “Aferin, Bravo sana” gibi sözcükler kullanabilir veya davranış panosuna o gün için bir yıldız koyabilirsiniz. Örneğin, önceden belirlediğiniz ve hazırladığınız davranış panosunda belirli sayıda yıldızı biriken çocuk, topladığı yıldızlar karşılığında ufak bir ödülü hak etmiştir. Bu rüşvet değildir. Ancak çocuğumuzu yalnızca o gün üzerine düşen ve zaten yapması gereken görevi yaptığı için hemen gün sonunda somut bir şeyle (çikolata, oyuncak) ödüllendirirsek, bu rüşvete girer. Kendimizi düşünelim, her gün işe zamanında gittiğimiz için gün sonunda bize ödül vermiyorlar değil mi? Çünkü zaten bizden beklenen davranış budur.

Ödüller, daha büyük başarılara ve eforlara saklanmalıdır. Örneğin karnesinin hepsini 5 getiren bir çocuğu çabaları için ödüllendirebiliriz.

Özetle;

Çocuğunuzu rüşvet ile ikna etmeye çalışmaktansa, evdeki kuralları net bir biçimde belirleyin ve tutarlı bir şekilde uygulamaya koyun.

Kurallara uymazsa, adil bir “sonuç” belirleyin. (Örneğin ödevini zamanında bitirmeyen bir çocuk o akşamki oyun oynama saatinden belirli bir süre kaybedecektir. Bu yaptığı davranışın doğal bir sonucudur.)

Kurallarınızı birlikte hazırlayın, çocuğunuzdan kuralları tekrar etmesini ve uymazsa sonuçlarının ne olacağını size anlatmasını isteyin.

Davranış panosu- kurallara uyulan her günün sonunda gülen yüz kazanabilir- hazırlayın.

Kurallara uyulmadığı zaman sonuçları mutlaka uygulayın.

En önemlisi de çocuğunuza iyi bir model olun. Unutmayalım ki, bizlerin uymadığı kurallara çocuklarımız da uymayacaktır.

Klinik Psikolog İpek Gökozan

www.ipekgokozan.com

Yazılı olarak izin alınmadan alıntı yapılamaz.

Klinik Psikolog İpek Gökozan’ın diğer makaleleri için lütfen tıklayınız